Անտառային տնտեսության գլխավոր վարչությունը, կազմավորվելով 1953 թվականին, 1957թ․-ին միավորվում է անտառային արդյունաբերության նախարարությանը: Հայաստանի ՍՍՀ-ի Գերագույն Խորհրդի 1966թ․-ի մարտի 24-ի որոշման հիման վրա, 1966թ. հունիսի 21-ի հրամանով Անտառային տնտեսության գլխավոր վարչության բազայի վրա ստեղծվեց Անտառային Տնտեսության Պետական Կոմիտե, որը ենթարկվում էր Մոսկվայում գտնվող ԽՍՀՄ Պետական Անտառային Կոմիտեին, ինչպես նաև ՀՍՍՀ Նախարարների Խորհրդին: Անտառային Տնտեսության Պետական Կոմիտեի կենտրոնական ապարատը գտնվում էր Երևան քաղաքում: Պետական Կոմիտեն ուներ հետևյալ կառուցվածքը.
Ղեկավարություն
Անտառօգտագործման, պահպանության և պաշտպանության վարչություն
Անտառմշակույթների և անտառմելիորացիայի վարչություն
Պտուղ-բանջարանոցային բաժին
Որսորդական տնտեսության բաժին
Նյութատեխնիկական մատակարարման բաժին
Կապիտալ շինարարության բաժին
Կադրերի բաժին
Հաշվապահություն
Տեխնիկական անվտանգության տեսուչ
ՀՀ Անտառային Տնտեսության Պետական Կոմիտեի կենտրոնական ապարատի պաշտոնատար
անձինք և մասնագետները միևնույն ժամանակ հանդիսանում էին Պետական անտառային պահպանության ծառայության աշխատակիցներ և ունեին համապատասխան կոչումներ, իրավունքներ և պարտականություններ: ՀՀ Անտառային Տնտեսության Պետական Կոմիտեի կառուցվածքում գործում էին շուրջ 40 ենթակա տարածքային ստորաբաժանումներ` անտառտնտեսություններ և պետական արգելոցներ /3 պետարգելոց/, որոնք իրականացնում էին անտառտնտեսական բոլոր աշխատանքները, վարում էին անտառային տնտեսությունը ՀՀ շրջաններում, անտառային ֆոնդի ամբողջ տարածքում: Անտառտնտեսությունների կազմավորումը, լուծարումը, ինչպես նաև դրանց տնօրենների, տնօրենների տեղակալների, գլխավոր անտառապետերի և գլխավոր հաշվապահների նշանակումը, աշխատանքից ազատումը իրականացվում էր ՀՀ Անտառային Տնտեսության Պետական Կոմիտեի գլխավոր տնօրենի հրամանով: Անտառտնտեսությունների այլ պաշտոնների նշանակվում էին անտառտնտեսություների տնօրենների հրամաններով:
Անտառտնտեսությունների կառուցվածքում նախատեսված էին հետևյալ պաշտոնները
անտառտնտեսության տնօրեն,
տնօրենի տեղակալ պահպանության գծով,
գլխավոր անտառապետ,
գլխավոր հաշվապահ,
անտառապետեր,
պահեստապետ,
անտառպահպանության ինժեներ,
անտառպաշտպանության ինժեներ,
անտառմշակույթների ինժեներ,
տնկարանային և սերմնային տնտեսության ինժեներ,
անտառապահներ,
բանվորներ
ՀՀ Անտառային Տնտեսության Պետական Կոմիտեի կառուցվածքում գործում էին նաև մի շարք մասնագիտացված ձեռնարկություններ, որոնք կոչված էին լուծելու նեղ մասնագիտական խնդիրներ: Գիտահետազոտական անտառփորձարարական կայան (ԳԻՏԱՓԿ)
իրականացնում էր
գիտահետազոտական, գիտափորձարարական աշխատանքներ, անտառագիտության առաջավոր փորձի տեղայնացման և արտադրության մեջ ներդրման աշխատանքներ: ԳԻՏԱՓԿ-ը համագործակցում էր ԳԱԱ Բուսաբանության ինստիտուտի անտառագիտական բաժնի, ինչպես նաև ԽՍՀՄ այլ անտառագիտական ինստիտուտների և կենտրոնների հետ: Անտառսերմնային կայանիրականացնում էր սերմերի որակի ստուգում, կարգերի որոշում և անձնագրավորում: Բոլոր անտառտնտեսությունները պարտադիր կարգով ներկայացնում էին անտառսերմնային կայան մթերված սերմերի նմուշները
ստուգման, կարգերի որոշման և անձնագրավորման:
Անտառմելիորատիվ կայանիրականացնում էր անտառմելիորատիվ միջոցառումներ անտառապատման և անտառվերականգման համար նախապատրաստվող տարածքներում: Անտառպաշտպանական կայան
իրականացնում էր անտառպաթոլոգիական ուսումնասիրություններ, անտառների վնասատուների և հիվանդությունների ախտորոշում, վնասակարության կանխատեսումներ, վնասակարության կանխարգելման միջոցառումների նախագծում և կենտրոնացված կարգով իրականացնում այդ միջոցառումները: Անտառպաշտպանական կայանի մասնագետները համագործակցում էին Գյուղատնտեսության նախարարության բույսերի պաշտպանության գիտահետազոտական ինստիտուտի անտառների պաշտպանության լաբորատորիայի մասնագետների հետ, համատեղ իրականացնում էին գիտահետազոտական աշխատանքներ, վնասակար օրգանիզմների զանգվածային բազմացումների և վնասակարության կանխատեսումներ, վնասակարության կանխարգելման համալիր միջոցառումների մշակում:
Եղվարդի պետտնկարանկենտրոնացված կարգով իրականացնում էր տնկանյութի աճեցում և տնկանյութով ապահովում էր ցածրադիր գոտում գտնվող անտառտնտեսությունները Հայաստանի Հանրապետությունում անտառշինական աշխատանքները և անտառշինական նախագծերի մշակումը կենտրոնացված կարգով իրականացնում էին Անտառի Անդրկովկասյան Գիտահետազոտական ինստիտուտի (գտնվում է Վրաստանում) կազմում գործող մասնագիտացված անտառշինական ջոկատները: Յուրաքանչյուր անտառտնտեսության անտառային ֆոնդի տարածքում առնվազն 10 տարին մեկ անգամ իրականացվում էրն անտառշինական աշխատանքներ և անտառշինական նախագծերի մշակում, իսկ 5 տարին մեկ
անտառային ֆոնդի հաշվառում: Վերոհիշյալ անտառկառավարման համակարգը պարունակում էր բոլոր անհրաժեշտ ինստիտուցիոնալ կառույցները, մասնագետների հաստիքները` ԽՍՀՄ ամբողջ անտառային ֆոնդի տարածքում արդյունավետ կենտրոնացված կառավարում իրականացնելու համար: Նշված համակարգի գլխավոր թերությունն այն էր, որ վերջինս չէր նախատեսում կոլխոզային և սովխոզային անտառների արդյունավետ կառավարումը, այն կոչված էր բացառապես պետական սեփականություն հանդիսացող
անտառների կառավարման համար: Բացակայում էին կոլխոզային և սովխոզային անտառների կառավարման, անտառային տնտեսության վարման, պահպանության, պաշտպանության, պետական վերահսկողության և ֆինանսավորման հստակեցված մեխանիզմները: ՈՒ թեպետ անտառշինական աշխատանքները լիարժեք իրականացվում էին, անտառշինական նախագծերը լիարժեք մշակվում էին, սակայն դրանց իրականացումը լիարժեք չէր կարող կատարվել կառավարման համակարգի անկատարության և մասնագետների պակասի հետևանքով: Դրանով է բացատրվում այդ անտառների տարեցտարի վատթարացող վիճակը: Ցածր մակարդակի վրա էր գտնվում անտառային տնտեսության վարումը, խնամքի և վերականգնման միջոցառումները նախատեսված ծավալներով գրեթե չէին իրականացվում: ՍՍՀ նախարարների խորհրդի 1988 թվականի հունիսի 24-ի թիվ 362 որոշման համաձայն Անտառային Տնտեսության Պետական Կոմիտեն դառնում է «Հայանտառ» Անտառտնտեսական արտադրական միավորում:
ՀՀ նախարարների խորհրդի 1991 թվականի հունիսի 24-ի թիվ բ 421 որոշմամբ կոլխոզային և
սովխոզային շուրջ 54 664 հա անտառները հանձնվեցին «Հայանտառ» անտառտնտեսական
արտադրական միավորման տնօրինությանը:
Հ/հ | Շրջանների անվանումը | Տարածքը, հա |
1 | Արարատի | 194 |
2 | Արտաշատի | 27 |
3 | Աշտարակի | 51 |
4 | Վայքի | 360 |
5 | Գորիսի | 2285 |
6 | Գուգարքի | 769 |
7 | Եղեգնաձորի | 962 |
8 | Իջևանի | 7185 |
9 | Կապանի | 20881 |
10 | Կրասնոսելսկի | 226 |
11 | Կոտայքի | 20 |
12 | Մեղրիի | 4634 |
13 | Նաիրիի | 113 |
14 | Նոյեմբերյանի | 2150 |
15 | Հրազդանի | 1749 |
16 | Սիսիանի | 564 |
17 | Ստեփանավանի | 544 |
18 | Թումանյանի | 5781 |
19 | Տավուշի | 5959 |
ԽՍՀՄ փլուզումից և Հայաստանի Հանրապետության (1991 թ.) անկախացումից հետո «Հայանտառ» անտառտնտեսական արտադրական միավորումը որոշ ժամանակ (մինչև 1992թ. փետրվար ամիսը) շարունակում էր գործել նույն կարգավիճակով և կառուցվածքով, սակայն անմիջականորեն ենթարկվում էր Հայաստանի Հանրապետության Նախարարների Խորհրդին և ամբողջությամբ ֆինանսավորվում Հայաստանի Հանրապետության բյուջեից: 1992 թվականի հունվար ամսից «Հայանտառ» անտառտնտեսական արտադրական միավորումը ՀՀ վարչապետի հրամանով ընդգրկվեց ՀՀ գյուղատնտեսության և պարենի նախարարության կազմում որպես «Հայանտառ» անտառտնտեսական արտադրական միավորում: Նշված ժամանակաշրջանում հայտնի պատճառներով Հայաստանի Հանրապետությունը գտնվում էր տնտեսական և էներգետիկ ճգնաժամում և անհնար էր նույն մակարդակով ֆինանսավորել անտառային ոլորտը: Բնականաբար ֆինանսավորման նվազեցման հետ մեկտեղ կրճատվում էին նաև ինստիտուցիոնալ կառույցները և մի շարք պաշտոնների հաստիքները: 20-րդ դարի 90-ական թվականներին լուծարվեցին անտառմելիորատիվ կայանը, անտառսերմնային կայանը, անտառպաշտպանական կայանը, գիտահետազոտական անտառփորձկայանը: Միացվեցին մի շարք անտառտնտեսություններ և դրանց ընդհանուր թիվը 40-ից նվազեց մինչև 30: Անտառային տնտեսությունը, ինչպես հանրապետության այլ բնագավառները, գտնվում էր խորը ճգնաժամի մեջ: Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի 1995 թվականի օգոստոսի 29-ի թիվ 108 որոշմամբ ՀՀ գյուղատնտեսության և պարենի նախարարության «Հայանտառ» անտառտնտեսական արտադրական միավորումը հանձնվեց ՀՀ բնապահպանության և ընդերքի նախարարության ենթակայությանը և վերակազմավորվեց որպես Հայաստանի անտառային ազգային ծառայութուն` «Հայանտառ» պետական ձեռնարկություն: ՀՀ կառավարության 1997 թվականի նոյեմբերի 27-ի թիվ 538 որոշմամբ ՀՀ բնապահպանության նախարարի 1998 թվականի հոկտեմբերի 1-ի թիվ 123 հրամանով «Հայանտառ» պետական ձեռնարկությունը վերակազմավորվեց որպես «Հայանտառ» ՊՓԲԸ (պետական փակ բաժնետիրական ընկերություն), իսկ «Հայանտառ» պետական ձեռնարկության անտառային տնտեսություն վարող դուստր ձեռնարկություններից առանձնացվեցին արտադրամասերը և դրանք վերակազմավորվեցին որպես «Հայանտառ» ՊՓԲԸ-ի դուստր ընկերություններ: Նման վերակազմավորումը դարձրեց «Հայանտառ»-ը շահույթ հետապնդող կազմակերպություն: Բացի այդ պետական կառավարման և պետական վերահսկողության գործառույթները վերապահվեցին մեկ մարմնի` ՀՀ բնապահպանության և ընդերքի նախարարությանը: Տվյալ կարգավիճակը և նվազագույնի հասցրած ֆինանսավորումը չնպաստեցին անտառային սեկտորի բարելավմանը: Տեղի ունեցավ ճիշտ հակառակը` ավելացան ապօրինի հատումները, նվազագույնի հասցվեցին նախատեսված անտառտնտեսական միջոցառումների ծավալները, հատկապես անտառվերականգնումը, անտառապատումը, անտառպաշտպանությունը և այլ կարևորագույն աշխատանքները: 1997-1998թթ. «Հայանտառ» ՊՓԲԸ ենթակայությունից դուրս բերվեցին պետարգելոցները, Եղվարդի պետտնկարանը և դենդրոպարկերը հանձնվեցին ՀՀ բնապահպանության և ընդերքի նախարարության անմիջական ենթակայությանը: Տեղի ունեցան անտառկարավարման համակարգի և ինստիտուցիոնալ կառույցների զգալի փոփոխություններ: ՀՀ Կառավարության 2004 թվականի հունվարի 15-ի թիվ 7-Ն որոշման համաձայն «Հայանտառ» կրկին հանձնվեց ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարության ենթակայությանը: Այսպիսով մասամբ տարանջատվեցին անտառների կառավարման և պետական վերահսկողության գործառույթները, որոնք մինչ այդ ամբողջությամբ իրականացվում էին միևնույն մարմնի` ՀՀ բնապահպանության նախարարության կողմից, սակայն անտառային ֆոնդի զգալի մասը շարունակում է տնօրինվել բնապահպանության նախարարության կողմից: ՀՀ Կառավարության 2002 թվականի հուլիսի 25-ի թիվ 1054-Ն որոշմամբ ստեղծվեց «Հայանտառ» ՊՈԱԿ (պետական ոչ առևտրային կազմակերպություն), որը պետական գրանցում ստացավ 2005 թվականի հունիսին: ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարի հուլիսի 19 թիվ 116-Ա հրամանի հիման վրա 2005 թվականի հոկտեմբերի 1-ից կազմավորվեցին 22 մասնաճյուղեր: Ներկայումս «Հայանտառ» ՊՈԱԿ-ն ունի 17 մասնաճյուղեր, այդ թվում` Լոռու մարզում` 7, Տավուշի մարզում` 4, Սյունիքի մարզում` 3 և մեկական մասնաճյուղեր Կոտայքի, Շիրակի, Վայոց Ձորի, Գեղարքունիքի և Արագածոտնի մարզերում: ՀՀ նախագահի 2017թ․ դեկտեմբերի 20-ի հրամանագրով ստեղծվել է Անտառային պետական կոմիտե, որը «Պետական կառավարման համակարգի մարմինների մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն գործում է որպես Անտառային կոմիտե, իսկ կառավարության 2018 թվականի մայիսի 22-ի 580-Ա որոշմամբ՝ գործում է որպես Բնապահպանության նախարարության ենթակա մարմին։
ՀՀ Անտառային Տնտեսության Պետական Կոմիտեի կանոնադրություն
https://armforest.am/wp-content/uploads/2023/03/Կանոնադրություն.pdf